W MOWIE I PIŚMIE
ARABSKI JEST DZISIAJ NAJBARDZIEJ ZNANYM I ROZPOWSZECHNIONYM JĘZYKIEM
SEMICKIM. POSŁUGUJE SIĘ NIM BLISKO 300 MLN ARABÓW, A DLA 1,5 MLD MUZUŁ-
MANÓW JEST TO JĘZYK LITURGICZNY, KTÓREGO UŻYWAJĄ W MODLITWIE.
Cechą charakterystyczną wszystkich języków semickich jest wyraźny rozdział funkcji między rdzeniami a afi ksami. Rdzenie mają wartość leksykalną, a afi ksy – gramatyczną. Rdzenie składają się wyłącznie ze spółgłosek, natomiast afi ksy z samogłosek i kilku tylko spółgłosek (m, n, t, j). Oto przykłady rdzeni arabskich: RSM ma ogólne znaczenierysowania, KTB – pisania, SRQ – kradzieży, FTH – otwierania. W połączeniu z afi ksami rdzenie tworzą konkretne wyrazy lub formy wyrazowe, a więc maRSuMznaczy narysowany, maKTuB – napisany, maSRuQ – ukradziony, maFTuH – otwarty. Jak widać z tych przykładów, afi ks ma--u - (kreseczki to miejsca spółgłosek rdzennych) oznacza imiesłów bierny. Z kolei ’aRSuMu znaczy rysuję, ’aKTuBu – piszę, ’aSRiQu – kradnę, ’aFTaHu – otwieram. Wyrazy i formy wyrazowe powstają w logiczny, niemal matematyczny sposób. 99 proc. rdzeni arabskich, jak i semickich, składa się tylko z trzech spółgłosek.
SEMICKIM. POSŁUGUJE SIĘ NIM BLISKO 300 MLN ARABÓW, A DLA 1,5 MLD MUZUŁ-
MANÓW JEST TO JĘZYK LITURGICZNY, KTÓREGO UŻYWAJĄ W MODLITWIE.
POCHODZENIE. Język arabski należy do rodziny językowej afroazjatyckiej, nazywanej tak dlatego, że obejmuje zasięgiem dwa kontynenty: Afrykę oraz Azję. Rodzina ta bywa też określana jako chamitosemicka, od imion synów Noego: Chama i Sema. Dzieli się ją na sześć grup: semicką (do której należy język arabski), omotycką i kuszycką (rozpowszechnioną we wschodniej Afryce, najlepiej znany jest język somalijski), czadyjską (występującą na terenie Czadu i Nigerii, język
hausa), język (lub języki) berberski (w Afryce Północnej) oraz język egipski (chodzi o język starożytnego Egiptu, nie należy go mylić ze współczesnym arabskim dialektem egipskim).
Języki grupy semickiej odegrały ważną rolę kulturową, posługiwali się nimi przedstawiciele wielu cywilizacji. Zalicza się tu akadyjski (zaświadczony od połowy III tysiąclecia p.n.e.), aramejski, hebrajski i fenicki. Semitom przypisuje się wynalezienie protoalfabetycznego pisma zwanego abdżadem, z którego wywodzi się większość współczesnych pism alfabetycznych. Arabski, dziś tak rozpowszechniony, należy do najpóźniej zaświadczonych języków semickich. Jego najstarsze
zabytki w formie pełnych tekstów pochodzą z przełomu VII i VIII w. (choć najwcześniejsze nazwy osobowe arabskie datuje się na VIII w. p.n.e.). Mimo stosunkowo późnego pojawienia się język arabski w formie pisanej jest dość archaiczny i zachował wiele cech odziedziczonych po najstarszych etapach rozwoju grupy semickiej. Zachowawczy charakter ma struktura dźwiękowa, fonologiczna, występują też archaiczne formy gramatyczne, jak liczba podwójna, czy tryb zwany apocopatus.
SYSTEM ZNAKÓW ALFABETU ARABSKIEGO
CYFRY ARABSKIE
LINK - KURS JĘZYKA ARABSKIEGO
BUDOWA WYRAZÓW
PISMO
Pismo arabskie wywodzi się z protoalfabetycznych pism semickich powstałych w II tysiącleciu p.n.e. na terenie Syrii i Palestyny. Nie wiadomo dokładnie, kiedy pismo semickie powstało, jest kilka teorii na temat jego źródeł, m.in. wywodzi się je z pisma staroegipskiego, w którym występowały znaki oznaczające spółgłoski. Pismo arabskie nazywa się protoalfabetycznym, ponieważ nie zapisuje wszystkich dźwięków, jedynie spółgłoski i samogłoski długie, ale każdy zapisywany dźwięk ma tylko jeden znak Wynika to z charakteru języków semickich, w których sylaba zaczyna się od spółgłoski, a samogłosek łatwo się domyślić przy odczycie tekstów. Wyraz
mktwb można po arabsku odczytać tylko jako maktūb. Używa się również terminu abdżad pochodzącego od nazw pierwszych czterech liter alfabetu arabskiego: ’a, b, dż, d (por. alfa, beta, gamma, delta). Po arabsku pisze się od prawej do lewej. Ten typ zapisu przyjął się w większości pism semickich, choć nie we wszystkich, np. po etiopsku pisze się od lewej do prawej. Kierunek pisma jest sprawą umowną i nie ma większego znaczenia.
Specyficzną cechą pisma arabskiego jest to, że litery mają różną formę w zależności od tego, czy są na początku, w środku czy na końcu wyrazu. Na przykład litera ب b na początku wyrazu ma kształt ب , a w środku , a na końcu .ب Mimo że pierwotnie w pismach semickich samogłosek nie zaznaczano, to z czasem oznaczenia samogłoskowe wprowadzano, szczególnie w tekstach, w których liczył
się każdy znak, a więc świętych, czyli przede wszystkim w Koranie. Dzisiaj oznaczenia samogłosek mogą występować również w podręcznikach. Samogłoski oznacza się przez dodawanie znaczków nad literami lub pod nimi, a więc a oznacza się kreseczką nad literą: بَczyta się ba, a i kreseczką pod literą بِ czyta się bi.
mktwb można po arabsku odczytać tylko jako maktūb. Używa się również terminu abdżad pochodzącego od nazw pierwszych czterech liter alfabetu arabskiego: ’a, b, dż, d (por. alfa, beta, gamma, delta). Po arabsku pisze się od prawej do lewej. Ten typ zapisu przyjął się w większości pism semickich, choć nie we wszystkich, np. po etiopsku pisze się od lewej do prawej. Kierunek pisma jest sprawą umowną i nie ma większego znaczenia.
Specyficzną cechą pisma arabskiego jest to, że litery mają różną formę w zależności od tego, czy są na początku, w środku czy na końcu wyrazu. Na przykład litera ب b na początku wyrazu ma kształt ب , a w środku , a na końcu .ب Mimo że pierwotnie w pismach semickich samogłosek nie zaznaczano, to z czasem oznaczenia samogłoskowe wprowadzano, szczególnie w tekstach, w których liczył
się każdy znak, a więc świętych, czyli przede wszystkim w Koranie. Dzisiaj oznaczenia samogłosek mogą występować również w podręcznikach. Samogłoski oznacza się przez dodawanie znaczków nad literami lub pod nimi, a więc a oznacza się kreseczką nad literą: بَczyta się ba, a i kreseczką pod literą بِ czyta się bi.
DIALEKTY
W dzisiejszym świecie arabskim nadal używany jest ten sam język, który ukształtował się półtora
tysiąca lat temu. I tak samo jak półtora tysiąca lat temu obok języka literackiego używa się dialektów.
Różnice między językiem literackim a dialektami są kardynalne, dotyczą fonetyki, leksyki, gramatyki i słowotwórstwa. Są to różnice, które czasami porównuje się do opozycji między językiem łacińskim a językami romańskimi: język łaciński, niegdyś wspólny dla całego świata śródziemnomorskiego, rozwinął się w formy mówione, a z nich rozwinął się portugalski, hiszpański, francuski, włoski czy rumuński. Wywodzą się z łaciny, ale są od niej bardzo różne.
Podobnie jest w wypadku języka arabskiego i jego dialektów. Język literacki to „łacina”, dialekty to „języki romańskie” z tą różnicą, że nie mają one statusu języka literackiego i z reguły nie są zapisywane. Dialekty bardzo się różnią i od języka literackiego, i między sobą. Weźmy formę
wyrazową: ja chcę. W języku literackim mówi się uridu. W dialekcie syryjskim (damasceńskim) brzmi to biddi, w irackim (bagdadzkim) arid, w kuwejckim abghi, w egipskim (kairskim) ana ajiz, w libijskim (Trypolisu) nibbi.
Obszar dialektalny języka arabskiego rozciąga się od Azji Środkowej, gdzie występują nieliczne wysepki jęzkowe, przez cały Bliski Wschód i Afrykę Północną. Granice dialektów nie pokrywają się z granicami politycznymi: nie ma dialektu danego kraju arabskiego, bo w każdym kraju arabskim występuje bardzo wiele dialektów. Niemniej często dialekt stolicy odgrywa rolę ważniejszą
od innych dialektów, jest bowiem znany przez oddziaływanie środków masowego przekazu.
Między językiem literackim a dialektami istnieje podział funkcji. Języka literackiego, a więc tego, który przetrwał od VI w. w niezmienionej formie gramatycznej, używa się wyłącznie w piśmie, natomiast dialekty używane są wyłącznie w mowie. Taką sytuację nazywa się dyglosją.
Różnice dotyczą nie tylko funkcji, ale i społecznego postrzegania dialektów i języka literackiego. Język literacki cieszy się w całym świecie arabskim wielkim prestiżem. Jest to dla Arabów idealny język, najdoskonalszy i najpiękniejszy, w nim bowiem powstał Koran i istnieje cała klasyczna
literatura naukowa i piękna. Znajomość w mowie języka literackiego uchodzi za wyczyn nie byle jaki. Bo choć dzieci od najmłodszych lat przymusza się w szkole do mówienia językiem literackim, to nikt go w rzeczywistości nie opanowuje, wszyscy bowiem na co dzień posługują się
językiem dialektalnym. Innymi słowy, język literacki jest dla Arabów w znacznej mierze językiem obcym, którego uczą się w szkole, ale rzadko kiedy opanowują w mowie.
tysiąca lat temu. I tak samo jak półtora tysiąca lat temu obok języka literackiego używa się dialektów.
Różnice między językiem literackim a dialektami są kardynalne, dotyczą fonetyki, leksyki, gramatyki i słowotwórstwa. Są to różnice, które czasami porównuje się do opozycji między językiem łacińskim a językami romańskimi: język łaciński, niegdyś wspólny dla całego świata śródziemnomorskiego, rozwinął się w formy mówione, a z nich rozwinął się portugalski, hiszpański, francuski, włoski czy rumuński. Wywodzą się z łaciny, ale są od niej bardzo różne.
Podobnie jest w wypadku języka arabskiego i jego dialektów. Język literacki to „łacina”, dialekty to „języki romańskie” z tą różnicą, że nie mają one statusu języka literackiego i z reguły nie są zapisywane. Dialekty bardzo się różnią i od języka literackiego, i między sobą. Weźmy formę
wyrazową: ja chcę. W języku literackim mówi się uridu. W dialekcie syryjskim (damasceńskim) brzmi to biddi, w irackim (bagdadzkim) arid, w kuwejckim abghi, w egipskim (kairskim) ana ajiz, w libijskim (Trypolisu) nibbi.
Obszar dialektalny języka arabskiego rozciąga się od Azji Środkowej, gdzie występują nieliczne wysepki jęzkowe, przez cały Bliski Wschód i Afrykę Północną. Granice dialektów nie pokrywają się z granicami politycznymi: nie ma dialektu danego kraju arabskiego, bo w każdym kraju arabskim występuje bardzo wiele dialektów. Niemniej często dialekt stolicy odgrywa rolę ważniejszą
od innych dialektów, jest bowiem znany przez oddziaływanie środków masowego przekazu.
Między językiem literackim a dialektami istnieje podział funkcji. Języka literackiego, a więc tego, który przetrwał od VI w. w niezmienionej formie gramatycznej, używa się wyłącznie w piśmie, natomiast dialekty używane są wyłącznie w mowie. Taką sytuację nazywa się dyglosją.
Różnice dotyczą nie tylko funkcji, ale i społecznego postrzegania dialektów i języka literackiego. Język literacki cieszy się w całym świecie arabskim wielkim prestiżem. Jest to dla Arabów idealny język, najdoskonalszy i najpiękniejszy, w nim bowiem powstał Koran i istnieje cała klasyczna
literatura naukowa i piękna. Znajomość w mowie języka literackiego uchodzi za wyczyn nie byle jaki. Bo choć dzieci od najmłodszych lat przymusza się w szkole do mówienia językiem literackim, to nikt go w rzeczywistości nie opanowuje, wszyscy bowiem na co dzień posługują się
językiem dialektalnym. Innymi słowy, język literacki jest dla Arabów w znacznej mierze językiem obcym, którego uczą się w szkole, ale rzadko kiedy opanowują w mowie.
WYMOWA
Wymowa języka arabskiego pokazuje charakter systemu dźwiękowego: często mówi się o gardłowej
czy guturalnej wymowie. I rzeczywiście, w języku arabskim występuje wiele spółgłosek o tylnej wymowie, powstających w krtani, gardle i na języczku. Dla przykładu, w języku arabskim mamy trzy rodzaje szczelinowego h: krtaniowe (h), gardłowe (transkrybowane jako h; zapisywane z kropeczką u dołu) i wreszcie języczkowe ch. Najbardziej jednak charakterystyczne są spółgłoski emfatyczne, wymawiane przy udziale boków języka z udziałem podniebienia miękkiego. Arabskie t, s, d mogą
być emfatyczne: wymawiane są jak ich polskie odpowiedniki z dodatkową artykulacją bokami języka i na podniebieniu miękkim. W arabskim są tylko trzy samogłoski: a, u oraz i, jednak każda występuje jako długa i krótka. Długość jest cechą także spółgłosek. Ciekawa jest budowa sylaby arabskiej: wszystkie zaczynają się od pojedynczych spółgłosek. Stąd Arabom wielką trudność sprawia wymawianie zbitek spółgłoskowych na początku wyrazów, np. polskich wyrazów: kształt, skromność, a nawet sport.
czy guturalnej wymowie. I rzeczywiście, w języku arabskim występuje wiele spółgłosek o tylnej wymowie, powstających w krtani, gardle i na języczku. Dla przykładu, w języku arabskim mamy trzy rodzaje szczelinowego h: krtaniowe (h), gardłowe (transkrybowane jako h; zapisywane z kropeczką u dołu) i wreszcie języczkowe ch. Najbardziej jednak charakterystyczne są spółgłoski emfatyczne, wymawiane przy udziale boków języka z udziałem podniebienia miękkiego. Arabskie t, s, d mogą
być emfatyczne: wymawiane są jak ich polskie odpowiedniki z dodatkową artykulacją bokami języka i na podniebieniu miękkim. W arabskim są tylko trzy samogłoski: a, u oraz i, jednak każda występuje jako długa i krótka. Długość jest cechą także spółgłosek. Ciekawa jest budowa sylaby arabskiej: wszystkie zaczynają się od pojedynczych spółgłosek. Stąd Arabom wielką trudność sprawia wymawianie zbitek spółgłoskowych na początku wyrazów, np. polskich wyrazów: kształt, skromność, a nawet sport.
LICZEBNIKI, ZAIMKI, CZASOWNIKI
Liczebniki zapisuje się za pomocą cyfr zwanych arabskimi, ale w języku arabskim mają one
nieco inną formę niż nasze współczesne cyfry, choć ich pochodzenie jest wspólne – od cyfr indyjskich – i dlatego liczby zapisuje się od lewej do prawej, choć po arabsku obowiązuje odwrotny kierunek pisma – od prawej do lewej. 2011 r. zapisywany jest w tym samym kierunku
co w łacińskiej notacji: ٢٠١١.
Liczebniki od 1 do 1000 mają nazwy arabskie, natomiast wyższe, a więc milion, miliard, bilion są zapożyczone z języków europejskich. Składnia liczebników jest równie skomplikowana jak w języku polskim, a więc liczebnik jeden i dwa są przymiotnikami, liczebniki od trzech do dziesięciu łączą się z liczbą mnogą, a liczebniki od jedenastu wzwyż – z liczbą pojedynczą.
Ponieważ zaimki są imionami, mają te same kategorie co rzeczowniki i przymiotniki, a więc m.in.
liczbę podwójną: wy to po arabsku antum, ale wy dwaj to antuma, podobnie hum – oni i huma – oni dwaj. Zaimki dzierżawcze, takie jak mój, twój, dołączane są do rzeczowników; kitab to książka, moja książka to kitabi, twoja książka to kitabuka lub kitabuki (w rodzaju żeńskim).
Podobnie jak w językach indoeuropejskich czasownik jest odmienną częścią mowy. Od czasowników
tworzone są również formy imienne, a więc imiesłowy. Charakterystyczny jest brak bezokolicznika,
a więc nie ma takich wyrazów jak pisać, jeść, są natomiast rzeczowniki odczasownikowe, takie jak pisanie, jedzenie.
Słowotwórstwo czasowników polega na rozszerzaniu tematu podstawowego tak jak w języku polskim (typu: kazać – skazać – zakazać – wskazać, dawać – oddawać – wydawać), np. kasara – złamać, kassara – połamać, takassara – połamać się; satara – zasłaniać, sattara – okrywać,
tasattara – okrywać się.
Czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby i czasy. Są dwa czasy: przeszły i nieprzeszły. Czas przeszły wyrażany jest za pomocą końcówek dodawanych do tematu, natomiast nieprzeszły za pomocą prefi ksów i końcówek.
Tryby czasownikowe – tryb rozkazujący, warunkowy czy życzący – pełnią podobne funkcje jak w języku polskim. A więc ’u-ktub znaczy pisz, (in) aktub – gdybym pisał. Jest też specjalny tryb łączący (podobny do subjunktywu w językach romańskich, np. we francuskim), wyrażający m.in. bezokolicznik, np. uridu an azhaba - chcę żebym poszedł, tj. chcę pójść.
nieco inną formę niż nasze współczesne cyfry, choć ich pochodzenie jest wspólne – od cyfr indyjskich – i dlatego liczby zapisuje się od lewej do prawej, choć po arabsku obowiązuje odwrotny kierunek pisma – od prawej do lewej. 2011 r. zapisywany jest w tym samym kierunku
co w łacińskiej notacji: ٢٠١١.
Liczebniki od 1 do 1000 mają nazwy arabskie, natomiast wyższe, a więc milion, miliard, bilion są zapożyczone z języków europejskich. Składnia liczebników jest równie skomplikowana jak w języku polskim, a więc liczebnik jeden i dwa są przymiotnikami, liczebniki od trzech do dziesięciu łączą się z liczbą mnogą, a liczebniki od jedenastu wzwyż – z liczbą pojedynczą.
Ponieważ zaimki są imionami, mają te same kategorie co rzeczowniki i przymiotniki, a więc m.in.
liczbę podwójną: wy to po arabsku antum, ale wy dwaj to antuma, podobnie hum – oni i huma – oni dwaj. Zaimki dzierżawcze, takie jak mój, twój, dołączane są do rzeczowników; kitab to książka, moja książka to kitabi, twoja książka to kitabuka lub kitabuki (w rodzaju żeńskim).
Podobnie jak w językach indoeuropejskich czasownik jest odmienną częścią mowy. Od czasowników
tworzone są również formy imienne, a więc imiesłowy. Charakterystyczny jest brak bezokolicznika,
a więc nie ma takich wyrazów jak pisać, jeść, są natomiast rzeczowniki odczasownikowe, takie jak pisanie, jedzenie.
Słowotwórstwo czasowników polega na rozszerzaniu tematu podstawowego tak jak w języku polskim (typu: kazać – skazać – zakazać – wskazać, dawać – oddawać – wydawać), np. kasara – złamać, kassara – połamać, takassara – połamać się; satara – zasłaniać, sattara – okrywać,
tasattara – okrywać się.
Czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby i czasy. Są dwa czasy: przeszły i nieprzeszły. Czas przeszły wyrażany jest za pomocą końcówek dodawanych do tematu, natomiast nieprzeszły za pomocą prefi ksów i końcówek.
Tryby czasownikowe – tryb rozkazujący, warunkowy czy życzący – pełnią podobne funkcje jak w języku polskim. A więc ’u-ktub znaczy pisz, (in) aktub – gdybym pisał. Jest też specjalny tryb łączący (podobny do subjunktywu w językach romańskich, np. we francuskim), wyrażający m.in. bezokolicznik, np. uridu an azhaba - chcę żebym poszedł, tj. chcę pójść.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz